Tiêu chí đánh giá quá trình Phục hồi chấn thương Dây chằng chéo trước – ACLR

Để đánh giá quá trình phục hồi sau chấn thương hoặc phẫu thuật dây chằng chéo trước (ACL), các tiêu chí được xác định cho từng giai đoạn, từ trước phẫu thuật đến khi trở lại hoạt động thể thao. Mục tiêu tổng quát của vật lý trị liệu là phục hồi chức năng vận động bình thường của khớp gối, tăng cường sức mạnh, sức bền và cảm thụ bản thể.

1. Trước phẫu thuật (Pre-operative Physical Therapy) Vật lý trị liệu trước phẫu thuật được coi là rất quan trọng đối với kết quả tổng thể.

• Mục tiêu & Tiêu chí:
  • Phục hồi biên độ vận động (ROM) hoàn toàn và kiểm soát đau, sưng.
  • Tăng cường sức mạnh cơ tứ đầu, đây là yếu tố dự đoán quan trọng cho kết quả phục hồi. Yếu cơ tứ đầu dưới 15-40% so với chân lành là yếu tố nguy cơ tái chấn thương.
  • Giảm sưng phù, được kiểm soát bằng phương pháp PRICE (Bảo vệ, Nghỉ ngơi, Chườm đá, Băng ép, Kê cao).

2. Sau phẫu thuật – Chương trình tổng quát vật lý trị liệu Chương trình phục hồi chức năng sau phẫu thuật ACL thường được chia thành 5 giai đoạn.

• Mục tiêu chung:
  • Lấy lại sự ổn định bình thường của khớp gối.
  • Đạt được biên độ vận động đầy đủ, kiểm soát đau khớp, sưng và tụ máu khớp gối để tránh xơ hóa/dính khớp.
  • Chịu sức sớm và đạt ROM sớm, đặc biệt chú trọng duỗi gối hoàn toàn.
  • Khởi động sớm các hoạt động của cơ tứ đầu và gân kheo.
  • Kiểm soát sưng và đau để hạn chế teo cơ.
  • Sử dụng các bài tập chuỗi vận động đóng và mở, tránh các bài tập chuỗi mở sớm có thể gây rách mô ghép.
  • Cuối cùng, đạt được kết quả chức năng tối ưu và mục tiêu mong muốn của bệnh nhân.

Các giai đoạn cụ thể:

• Giai đoạn 1: Tuần 0–2
  • Mục tiêu:
    • Bảo vệ mô ghép.
    • Hạn chế tác động tiêu cực của việc bất động.
    • Kiểm soát đau và sưng phù.
    • Đạt được ROM thụ động duỗi gối hoàn toàn và gập gối đến 90 độ.
    • Tăng cường vận động xương bánh chè.
    • Di chuyển độc lập với nạng/khung tập đi.
  • Tiêu chí đánh giá / Chương trình:
    • Sử dụng phương pháp PRICE. Có thể dùng kích thích điện cao tần galvanic (HVGS) trong 4 ngày đầu để giảm sưng.
    • Bài tập tăng sức mạnh cơ tứ đầu (quad sets, duỗi gối đẳng tĩnh ở 60° & 30°), gân kheo (standing hamstring curls), hông (gập, duỗi, dạng, khép) và bắp chân (heel toe rocking sitting/standing).
    • Tập cảm thụ bản thể (thăng bằng trên bề mặt không ổn định, tập đi với nạng).
    • Tập tim mạch bằng các bài tập thân trên và đạp xe bằng chân lành.
• Giai đoạn 2: Tuần 2–6
  • Mục tiêu:
    • Bảo vệ mô ghép.
    • Phục hồi dáng đi bình thường.
    • Phục hồi hoàn toàn ROM.
    • Cải thiện sức mạnh cơ, sức bền và cảm thụ bản thể cho hoạt động chức năng.
  • Tiêu chí đánh giá / Chương trình:
    • Tiếp tục chườm lạnh và kích thích điện.
    • Có thể bỏ nạng sau 3-4 tuần nếu đi lại bình thường.
    • Tập đi lại bình thường và lên/xuống cầu thang.
    • Bài tập ROM tiếp tục; tăng sức mạnh cơ (duỗi gối AROM 90-30° concentric & eccentric, duỗi gối tối đa (TKE), step-ups, leg press hai chân, squats một phần trọng lượng cơ thể (PWB) 0-30/45° với tường/bóng swiss). Máy tập duỗi chân (leg extension machine) có thể được sử dụng, ưu tiên loại máy có tải trọng cố định (pin loaded).
• Giai đoạn 3: Tuần 6–12
  • Mục tiêu:
    • Tăng ROM 0-130 độ.
    • Tránh căng quá mức mô ghép.
    • Bảo vệ xương bánh chè/cơ tứ đầu.
    • Tiếp tục tăng sức mạnh cơ và sức bền.
    • Cải thiện cảm thụ bản thể và sự tự tin vào khớp gối.
  • Tiêu chí đánh giá / Chương trình:
    • Các bài tập tăng sức mạnh gân kheo (máy tập prone & seated curls), leg press (từ hai chân sang một chân eccentric), single leg squats.
    • Nhấn mạnh step-downs.
    • Huấn luyện dáng đi (treadmill walking, đi lùi và đi ngang), stair stepper.
    • Từ tuần 9-12: Lunges (anterior & lateral), đứng một chân trên foam, plyoback, ball toss, perturbation.
    • Có thể bắt đầu chạy bộ (chạy thẳng, chạy vòng quanh, số 8).
    • Kiểm tra Single Leg Press (1RM Single Leg Press), thực hiện trên máy ép chân nghiêng 45 độ, đảm bảo khởi động phù hợp. Ghế ở 90 độ so với mặt trượt, chân đặt sao cho hông gập 90 độ. Một lần thực hiện hợp lệ khi trọng lượng được hạ xuống đến độ gập gối 90 độ và sau đó duỗi thẳng hoàn toàn.
• Giai đoạn 4: Tuần 12–6 tháng
  • Mục tiêu:
    • Tập trung tăng cường sức mạnh và sức bền.
    • Bắt đầu các hoạt động chạy bộ.
    • Tăng cường cảm thụ bản thể nâng cao.
    • Thực hiện các hoạt động thể thao chuyên biệt.
  • Tiêu chí đánh giá / Chương trình:
    • Bắt đầu các bài tập chuỗi mở, từ gập gối 40-90 độ, tiến dần đến duỗi gối hoàn toàn sau 5 tháng.
    • Nhảy hai chân, sau 5-6 tháng có thể tiến lên nhảy một chân.
    • Chạy bộ bắt đầu sau 4 tháng, trên mặt đất bằng phẳng, vững chắc.
    • Huấn luyện cảm thụ bản thể nâng cao bằng cách thay đổi tốc độ chạy.
    • Tập luyện gân kheo lệch tâm (eccentric hamstring training) để phòng ngừa tái chấn thương.
• Giai đoạn 5: Tháng 6–9
  • Mục tiêu:
    • Cải thiện thể lực tổng thể.
    • Cải thiện sức mạnh.
    • Cải thiện cảm thụ bản thể.
    • Quay trở lại tập luyện thể thao (nếu là vận động viên).
  • Tiêu chí đánh giá / Chương trình:
    • Quay trở lại hoạt động thể thao, bao gồm phát triển sức mạnh cơ, sức chịu đựng, tìm mạch, hô hấp và kỹ năng thể thao.
    • Kỹ năng thể thao chuyên biệt, điều chỉnh theo môn thể thao cụ thể với các bài tập hỗ trợ.
    • Sử dụng nẹp/băng gối mềm để hỗ trợ cảm thụ bản thể.
    • Giai đoạn này kéo dài cho đến khi có thể chơi thể thao trở lại, thường từ 7 tháng đến 1 năm.
    • Thực hiện các bài kiểm tra chức năng (Functional Testing) như Triple Hop Test, Triple Cross Over Hop Test, Side Hop Test và Single Leg Rise Test (90º knee flexion).
    • Các bài kiểm tra chức năng trong trạng thái mệt mỏi (Functional Testing in a Fatigued State) được thực hiện sau khi đạt mức độ mệt mỏi chung thông qua các bài tập thể thao cụ thể.
    • Quá trình hồi phục dây chằng chéo có thể kéo dài hơn đối với những người lớn tuổi và ít vận động hơn.